Mleczarnia swarzędzka przy ul. Poznańskiej
AUTOR: JAROSŁAW KOWALSKI
W swoim kolejnym artykule, ukazującym architekturę Swarzędza, która utraciła swój niegdysiejszy blask, chciałbym zająć się budynkiem dawnej swarzędzkiej mleczarni. Obiekt ten mocno już zniszczony stoi przy głównej drodze przebiegającej przez Swarzędz, noszącej nr 92 (do niedawna trasa A2, a jeszcze wcześniej E-8). Dziś nikt nie zwraca już na niego uwagi, także z tego powodu, że produkty, które kiedyś tam wytwarzano kupujemy bezpośrednio w sklepie. Jednak w czasach, gdy budynek powstawał, był ważnym obiektem, tutaj bowiem mieszkańcy zaopatrywali się w podstawowe produkty mleczne.
Jak wspomina Czesław Krych, pierwsza mleczarnia w Swarzędzu znajdowała się na rogu ulic Piaski i Kilińskiego, naprzeciw budynku poczty. Nową niemiecką mleczarnię spółdzielczą założono w 1906 r. i należało do niej początkowo 52, a w 1913 r. – już 89 członków. W pierwszym roku jej obrót wyniósł 73600, a w ostatnim 120000 marek. Kolejna wzmianka o opisywanym obiekcie pochodzi z czasów II Rzeczpospolitej, z której dowiadujemy się, że mleczarnia była własnością Towarzystwa Akcyjnego, a kierował nią właściciel swarzędzkiej krochmalni Klunder. Zakład produkował w 1923 r. 180 ton płatków kartoflanych i wyroby mleczarskie. W następnych latach mleczarnia systematycznie zwiększała swoją produkcję. W czasie II wojny światowej działała pod zarządem niemieckim.
Kilka miesięcy po wyzwoleniu miasta, w dniu 15 lipca 1945 r. założono mleczarnię spółdzielczą, a jej pierwszym prezesem został Władysław Pawlak. Jak napisali w statucie członkowie spółdzielni, jej „celem była produkcja i zbyt nabiału i jaj”. Wybrano także pierwszego kierownika mleczarni – został nim Władysław Kukla, kolejnymi byli: od 1945r. Helena Góralska, od 16. V. 1947 r. Aleksander Kozakowski, od 27. VII. 1947 r. Bronisław Krajewski. Towar do zakładu dostarczano z Gowarzewa, Gruszczyna, Jankowa, Kobylnicy, Kruszewni, Łowęcina, Sarbinowa, Sokolnik i Zalasewa. Ostatecznie decyzją z dnia 27. VII. 1949 r. spółdzielnia swarzędzka RS 557 została przyłączona do poznańskiej spółdzielni mleczarskiej RS 591. Od tego momentu zmiany kierowników mleczarni następowały bardzo często i dziś trudno ich wszystkich ustalić. Można tylko dodać, że zakład w latach 70. miał zdolność przerobową 35 tys. litrów mleka na dobę i poza podstawowymi produktami z mleka produkował także lody. Zakład został zamknięty na początku lat 90-tych i od tego czasu systematycznie pogarsza się jego stan techniczny.
Dziś, choć budynek jest w bardzo złym stanie, można odtworzyć jego pierwotny wygląd na podstawie niezmienionej kubatury, posiłkując się zachowanymi archiwalnymi pocztówkami z początków XX wieku oraz zachowaną dokumentacją przebudowy budynku z 1938 r.
Pocztówki z 1910 i 1914 r. przedstawiają okazały budynek znajdujący się przy ówczesnej głównej drodze wjazdowej do miasta, przed którym stały okazałe latarnie gazowe i wymyślny płot z bramą wjazdową i furtką. Na działce w kształcie trójkąta prostokątnego stały trzy budynki zakładu mleczarnia, spichrz i stajnia. Zakład graniczył z terenem cmentarza żydowskiego. Główny budynek mleczarni był tynkowany z elementami dekoracyjnymi wokół okien i na narożach budynku z cegły klinkierowej. Część frontowa budynku miała jedną kondygnację podziemną i trzy nadziemne, przy czym parter pełnił funkcje przemysłowe, a pierwsze i drugie piętro także funkcje mieszkalne. Całość kryta była dachem naczółkowym. Tylna część budynku – wysoka na 4,60 m, była tylko parterowa i zakończona dwuspadowym dachem. Z tyłu budynku znajdował się komin. Cały obiekt zajmował powierzchnię 390 m2.
Współcześnie obiekt zatracił wszystkie ciekawe detale architektoniczne, które próbowałem odtworzyć na załączonych rysunkach. Zostały także zamurowane okna i drzwi, a elewacja frontowa przykryta banerem reklamowym.
Mam jednak nadzieję, że moje rysunki przybliżą państwu pierwotny wygląd obiektu.
Źródło: Zeszyty Swarzędzkie 2010
15 MAJA 2012 r. budynek Mleczarni przy ul .Poznańskiej został wyburzony