Zasoby dóbr kultury w gminie Swarzędz przedstawia się następująco; w ewidencji zabytków nieruchomych WKZ znajduje się około 327 obiektów, z czego 29 jest wpisanych dwudziestoma dwoma decyzjami do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego (dokładna ilość obiektów będzie znana po zakończeniu weryfikacji terenowej, prowadzonej w ramach prac nad gminną ewidencją zabytków). Ponadto odnotowano około 360 stanowisk archeologicznych w tym dwa obiekty ujęte rejestrem.

Na terenie gminy występuje jeden zabytkowy układ urbanistyczny miasta Swarzędza reprezentujący średniowieczny model przestrzennego rozplanowania, choć wytyczony, w drugiej ćw. XVII wieku. Wpisany w 1992 roku do rejestru zabytków obszar obejmuje prostokątny rynek z 3-kondygnacyjną zabudową pochodzącą z poł. XIX i przełomu XIX i XX wieku, z ulicami wychodzącymi z naroży rynku, północno-zachodnią cześć miasta, zwłaszcza zachodnią pierzeje wytyczonego prawdopodobnie w połowie XVII wieku placu Niezłomnych, ze starszą zabudową z końca XVIII i połowy XIX wieku oraz zabudową przy ulicach Ogrodowej, Małej Rybackiej i Wielkiej Rybackiej. Granice strefy ochrony konserwatorskiej obejmują również teren kościoła parafialnego pw. św. Marcina przy ul. św. Marcin.

[…] Do najcenniejszych obiektów sakralnych gminy należą kościoły w Swarzędzu, w Uzarzewie i Wierzenicy wpisane do rejestru zabytków. Najstarszy i najokazalszy jest kościół parafialny w Swarzędzu p.w. św. Marcina, wzniesiony 1638, przebudowany w XVIII, 1894- 96, usytuowany w pobliżu rynku miasta na niewielkim wzniesieniu. Świątynia ceglana, otynkowana na planie krzyża greckiego. W latach 1894-96 dobudowano transept, zakrystię i kruchty. Więżę przebudowano w 177.. i 1792 roku. Kościół kryty dachem dwuspadowym i dachami trójspadowymi. Trzykondygnacyjna wieża kościoła zwieńczona stożkowym hełmem.[…]

[…] Jedną z cech charakterystycznych krajobrazu kulturowego Wielkopolski jest znaczna ilość pałaców i dworów. W powiecie poznańskim na około 107 obiektów, do rejestru zabytków wpisanych jest 33 dworów, 36 pałaców i 78 parków podworskich. W ewidencji gminy Swarzędz figuruje osiem obiektów, w tym dwa pałace i sześć dworów, z których ochroną konserwatorską oprócz pałaców objęto trzy zabytkowe dwory. Niewątpliwie do najcenniejszych zabytków na terenie gminy z tej grupy należy uznać dwa zespoły rezydencjonalne ujęte w rejestrze zabytków w Swarzędzu – Nowej Wsi i Uzarzewie. Założenie w Swarzędzu – Nowej Wsi położone w parku krajobrazowym powstało na przełomie XIX i XX wieku. Pałac był siedzibą majątku ziemskiego. Obiekt jest murowany, tynkowany na rzucie prostokąta przykryty dachem mansardowym. W części wschodniej od frontu znajduje się okrągła baszta. Dekorację architektoniczną stanowią figurki amorków w elewacji frontowej, łeb koński w elewacji wschodniej. Pałac otacza park o pow. 3,65 ha założony w 2 połowie XIX wieku o charakterze krajobrazowym z elementami układu regularnego opartego na dwóch głównych osiach skupionych w centralnym punkcie założenia. Park od połowy lat 60-tych jest terenem ekspozycji unikatowych zabytkowych uli. Aktualnie liczy ona ok. 230 obiektów, zlokalizowanych na powierzchni 6000 m2. Pałac był do niedawna siedzibą Skansenu i Muzeum Pszczelarstwa im. prof. R. Kosteckiego z największą w kraju ekspozycją bartnictwa, pszczelarstwa i historii jedwabnictwa. […]

[…] Do szczególnie interesujących zaliczyć można budynki użyteczności publicznej, powstałych przeważnie na przełomie XIX i XX wieku. Należy do nich Ratusz w Swarzędzu w Rynku z 2 poł. XIX w. zachował się jako jeden z trzech zabytkowych ratuszy w powiecie poznańskim (poza Poznaniem). Dwa pozostałe to ratusz w Kórniku z ok. poł. XIX w. i Bninie z poł. XVIII w. W grupie tej występują obiekty z początku XX wieku w Swarzędzu szkoła przy ul. Zamkowej 20, budynek dawnego kina przy ul. św. Marcina 8, budynek poczty przy ul. Piaski 11 oraz budynki dworcowe w Swarzędzu przy ul. Dworcowej 24 z ćw. XX, w Kobylnicy z XIX/XX i w Paczkowie z 1 dek. XX.

Zabudowa miasta Swarzędza, zwłaszcza z czasów jego intensywnego rozwoju na przełomie XIX i XX stulecia jest zachowana w niemal nie zmienionym kształcie. W rejestrze znajdują się domy reprezentujące wczesną zabudowę miasta, są to dom przy Rynku 23, dwa domy przy ulicy Piaski 3, 8 oraz budynek przy ul.Warszawskiej 20 (dawniej 5). Do grupy tej można zaliczyć domy figurujące w ewidencji konserwatora zabytków; dom z pierwszej, połowy XIX wieku przy ul. Niezłomnych nr 7 i 11, Wielkiej Rybackiej 13 oraz Małej Rybackiej 2 z pocz. XIX wieku. […]

[…] Ponad to interesujące przykłady architektury przemysłowej związanej z miastem reprezentują znajdujące się w Swarzędzu zespoły produkcyjne z 1896 roku dawnej rzeźni przy ul. Strzeleckiej nr 2, z wieżą ciśnień z 1903 i budynkiem administracyjnym z lat 20 XX, dawn. stacja transformatorowa, zespół mleczarni z 1905 roku przy ul. Poznańskiej nr 10 z budynkiem - produkcyjnym, administracyjnym, kotłownią z kominem, chłodnią budynkiem gospodarczym.

Na uwagę zasługuje również zespół budynków gospodarczych 1 ćw. XX wieku przy ul. Kórnickiej 1. później zaadaptowanych przez zakład meblarski oraz magazyny przy pl. Niezłomnych 20, z 4 ćw. XIX w., przy ul. Piaski 8 z pocz. XX w. i ul. Warszawskiej z k. XIX w. Dziedzictwo kolejowe oprócz wymienionych budynków dworcowych reprezentują budynki z XIX/XX wieku w Swarzędzu magazyn z 1 ćw. XX., w Kobylnicy dom dróżnika i dwa domy pracownicze, w Paczkowie, dwa budynki gospodarcze, i dom pracowniczy przy ul. Dworcowa 1.

Na terenie gminy oprócz pięciu cmentarzy rzymsko – katolickich, w Swarzędzu przy ul. Św. Marcin z pocz. XX w. i przy ul. Poznańskiej 27 z ok. 1900 r., dwóch w Uzarzewie i jednego w Wierzenicy w ewidencji WWKZ znajduje się pięć cmentarzy ewangelickich usytuowanych w Swarzędzu, w Wierzonce, w Łowęcinie i w Rabowicach, trzy ostatnie z 1870 roku, miejsce po cmentarzu żydowskim z poł. XIX wieku przy ul. Poznańskiej oraz cmentarz rodowy, von Treskow z 2 poł. XIX wieku w Wierzonce. Ponadto wymienić należy miejsce po cmentarzu ewangelickim w Sokolnikach Gwiazdowskich, cmentarz ewangelicki w Uzarzewie i miejsce po cmentarzu choleryków w Katarzynkach.

Szczególnie wartościowe dla krajobrazu gminy są zespoły zieleni parkowej. W gminie jest 11 założeń w czego siedem objęto ochroną konserwatorską wpisując je do rejestrze zabytków. Są to z reguły założenia krajobrazowe. Do najciekawszych i najlepiej zachowanych o czytelnym układzie kompozycyjnym należy park z końca XIX wieku w Swarzędzu – Nowej Wsi oraz siedmio hektarowe założenie parkowe krajobrazowe z 2 poł. XIX wieku roztaczające się wokół pałacu w Uzarzewie. W Uzarzewie doskonale prezentuje się utrzymany ogród, a szczególnie kompozycje roślin niskopiennych. Autorem kompozycji ogrodu był Augustyn Denizot, Francuz sprowadzony do Polski przez Albina Węsierskiego. […]

[…] W gminie spotykamy także miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne. W Swarzędzu na budynku dworca kolejowego znajduje się tablica upamiętniająca obóz pracy, w którym przy budowie linii kolejowej Swarzędz–Antoninek, od 12.7.1940 – 26.8.1943 r. zginęło z rąk niemieckiego okupanta setki Żydów pochowanych na cmentarzu żydowskim przy ul. Poznańskiej. Obecnie na tym terenie znajduje się budynek żłobka adaptowany na Miejski Dom Kultury. Synagogę i dzielnicę żydowską Swarzędza zniszczyli Niemcy w czasie II wojny Światowej. […]

Źródło: "Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Swarzędz na lata 2011-2014"

Inne źródła podają, że Synagoga została spalona 30 kwietnia 1934r. -->ZOBACZ ARTYKUŁ